Welke bijwerkingen kan ik verwachten bij chemotherapie?

Chemotherapie kan het aantal rode bloedcellen die in uw systeem circuleren verminderen. Deze aandoening is gekend als anemie.⁵

Rode bloedcellen zijn essentieel voor de distributie van zuurstof in uw lichaam. Anemie kan dus leiden tot vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid en kortademigheid.⁶

Manieren om anemie te beheersen zijn:

• Evenwicht zoeken tussen rust en activiteit⁷
• Eiwit- en ijzerrijk voedsel eten zoals vlees, eieren en spinazie⁷

Vraag uw arts naar gespecialiseerde medische behandelingen; het is mogelijk dat u een bloedtransfusie of medicatie nodig hebt⁷

Chemotherapie kan ervoor zorgen dat u minder eetlust hebt omdat het misselijkheid en braken veroorzaakt, en omdat het uw smaakgevoel en reukzin verandert.⁸

Als u uw eetlust verliest, is het belangrijk om:

• veel vloeistof te drinken om niet uit te drogen⁸
• elke dag 5 of 6 kleine, voedzame maaltijden te eten in plaats van 3 grote maaltijden⁸
• actief te zijn; korte dagelijkse wandelingen kunnen uw eetlust helpen toenemen⁸

Chemotherapie kan het aantal bloedplaatjes die in uw bloed circuleren doen verminderen. Dit zal uw risico op bloeding of kneuzing verhogen.⁹

Om dit risico te verminderen:

• Neem geen vrij verkrijgbare geneesmiddelen zoals ibuprofen of aspirine omdat ze uw risico op bloeding kunnen verhogen⁹
• Vermijd alcohol⁹
• Poets uw tanden voorzichtig met een zachte tandenborstel om schade te vermijden aan het tandvlees. Gebruik geen flosdraad omdat het bloedingen kan veroorzaken⁹

Wees extra voorzichtig bij het gebruik van messen of andere scherpe voorwerpen⁹

Kankertherapieën kunnen leiden tot ofwel constipatie ofwel diarree.^10,11

Wanneer u constipatie hebt, is het belangrijk om:

• vezelrijk voedsel te eten; bijvoorbeeld om zemelen toe te voegen aan ontbijtgranen of een smoothie¹⁰
• elke dag ten minste 8 koppen vloeistof te drinken¹⁰
• rustig te bewegen, bijvoorbeeld een dagelijkse wandeling van 15 tot 30 minuten¹⁰

Wanneer u diarree hebt, is het belangrijk om:

• elke dag 8 tot 12 tassen water, fruitsap of heldere soep te drinken om uitdroging te vermijden¹²
• elke dag 6 tot 8 kleine, voedzame maaltijden te eten in plaats van 3 grote maaltijden¹¹
• voedsel eten dat rijk is aan kalium en natrium, zoals bananen^11,12

Oedeem is een aandoening waarbij vocht wordt opgestapeld in lichaamsweefsel wat leidt tot zwelling van uw voeten en benen.¹³

Stappen die u kunt nemen om u comfortabeler te voelen en oedeemgebonden zwelling te verminderen zijn:

• Comfortabele kledij en schoenen dragen¹³
• Gezouten voedsel zoals chips, spek en soep in blik mijden¹³
• Korte wandelingen doen om uw bloedsomloop te verbeteren¹³
• Geneesmiddelen nemen om het plassen te stimuleren (diuretica) zoals voorgeschreven door uw arts¹³

In het algemeen leidt chemotherapie tot een algemeen verlies aan energie; sommige patiënten kunnen ernstige vermoeidheid ervaren¹⁴

U kunt de vermoeidheid en moeheid verminderen door het volgende te doen:

• Plan uw dagelijkse routine zodat u aan rusten toekomt en prioriteer uw dagelijkse activiteiten zodat u de belangrijkste taken kan doen wanneer u zich het best voelt¹⁴
• Beweeg regelmatig; start langzaam (door te stappen of te fietsen gedurende 15 minuten per dag) en verhoog dan geleidelijke de duur van uw dagelijkse beweging^5,15
• Vermijd cafeïne en alcohol^14,15
• Vraag naar een afspraak met een diëtist om meer te leren over de voeding die u kan helpen om uw energie te verhogen, bijvoorbeeld eiwit- en calorierijk voedsel¹⁴
• Sluit u aan bij een steungroep en spreek af met een begeleider of mentale gezondheidsdeskundige die u kan helpen om met uw gedachten en gevoelens om te gaan^5,14

Chemotherapy also affects the cells responsible for hair growth, so hair loss (alopecia) is a frequent side effect of chemotherapy.

Chemotherapie treft ook de cellen die verantwoordelijk zijn voor haargroei. Daarom is haarverlies (alopecia) een regelmatig voorkomende bijwerking van chemotherapie. Het betreft al het haar: niet enkel het haar op uw hoofd maar ook lichaamshaar, wenkbrauwen en wimpers.^4,16,17

Er zijn verschillende manieren om haarverlies te beheersen of ermee om te gaan:

• Behandel uw haar voorzichtig met een haarborstel met zachte haartjes of een grove kam¹⁶
• Vermijd producten die uw hoofdhuid kunnen irriteren zoals haargel, haardrogers of stijltangen¹⁶
• Als u lang haar hebt, kan het helpen om het korter te laten knippen voordat het begint uit te vallen om de impact van haaruitval te verminderen, of u kunt uw hoofd volledig scheren om een ongelijk effect te vermijden¹⁶
• Wanneer u overweegt een pruik te kopen, is het misschien beter om er een te kopen wanneer u nog steeds haar hebt om het zo goed mogelijk te laten overeenstemmen met uw eigen haarkleur¹⁶
• Comfortabele sjaals of tulbanden zijn goede, stijlvolle alternatieven voor zij die geen pruik willen dragen¹⁶
• Een “cold cap” dragen tijdens of na de chemotherapie kan haaruitval voorkomen; vraag uw verpleegkundige of arts naar deze mogelijkheid¹⁷

Haar groeit vaak terug 2-3 maanden na het einde van de chemotherapie.¹⁶ Eerst lijkt het misschien anders dan hoe het er vroeger uitzag en het kan zelfs van kleur veranderd zijn, maar na verloop van tijd kan het bijna helemaal hetzelfde zijn als voordat u begon met de behandeling.¹⁶

Deze aandoening komt voor wanneer het lymfestelsel is beschadigd of geblokkeerd. Vochtophoping kan zwelling in uw armen, benen, hoofd en nek veroorzaken.¹⁸

Het volgende kan de zwelling helpen verminderen:

• Draag compressiekledij rond de getroffen zone of zones¹⁹
• Beweeg om uw lichaamsvochten in beweging te houden, in het bijzonder op die plaatsen waar lymfoedeem zich heeft ontwikkeld¹⁹
• Vraag uw arts of verpleegkundige welke oefeningen het best voor u zijn

U kunt geheugen- en concentratieproblemen ervaren tijdens de chemotherapie of na het einde van de chemotherapie.¹⁹

Sommige mensen ervaren enkel kleine problemen terwijl andere grotere moeilijkheden hebben.¹⁹

Wanneer u concentratie- of geheugenproblemen ervaart, probeer het volgende:

• Voer de belangrijkste taken uit op het moment van de dag waarop u zich het best voelt¹⁹
• Zorg dat u genoeg slaapt en plan overdag genoeg rustmomenten in; korte dutjes van minder dan 1 uur kunnen ook helpen maar langere dutjes tijdens de dag kunnen het slapen ’s nacht moeilijker maken¹⁹
• Regelmatige beweging kan helpen bij het verminderen van stress en u alerter kunnen doen voelen¹⁹
• Schrijf dingen op en maak lijsten van belangrijke informatie zoals namen en telefoonnummers¹⁹

Chemotherapie kan veranderingen veroorzaken in de manier waarop u dingen proeft of ruikt, pijn of zwelling veroorzaken in de mond, of leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor warm en koud voedsel.²⁰

Er bestaan verschillende manieren om deze symptomen te beheersen (of in sommige gevallen te vermijden):

• Plan een tandheelkundige controle vòòr het begin van de chemotherapie en licht uw tandarts in over uw komende behandeling²⁰
  • Alle nodige tandheelkundige interventies kunnen dan worden gedaan vòòr het starten met de therapie²⁰
• Controleer uw mond elke dag op zweren of plekken en spoel uw mond met een combinatie van warm water, bakpoeder en zout²⁰
• Gebruik een zachte tandenborstel bij het poetsen van uw tanden om het ontstaan van zweren of wonden te helpen voorkomen en vermijd het gebruik van flosdraad²⁰
• Wanneer u een pijnlijke keel of mond hebt, eet voedsel dat zacht en gemakkelijk te slikken is; vermijd voedsel dat uw mond kan irriteren, zoals voedsel dat gezouten, knapperig, gekruid of gesuikerd is²⁰

Als u een droge mond hebt, zorg ervoor dat u genoeg vloeistof drinkt om tandbederf en mondinfecties te voorkomen²⁰

Misselijkheid en braken zijn vaak voorkomende bijwerkingen van chemotherapie²¹

Als u misselijkheid en braken ervaart, probeer het volgende:

• Vraag uw arts naar geneesmiddelen tegen misselijkheid²²
• Voorkom uitdroging door veel vloeistof te drinken zoals mineraalwater, fruitsap, gemberbier of thee²²
• Vermijd vettige, gebakken, zoete of gekruide voeding; als de geur van voedsel u misselijk maakt, probeer koude voeding te eten of wacht tot warm voedsel koud wordt voordat u begint te eten²²

Wacht ten minste 1 uur na de behandeling om te eten; sommige mensen vinden ook dat het eten van een kleine snack vòòr de behandeling helpt bij misselijkheid, hoewel dit misschien niet voor iedereen werkt²²

Chemotherapie kan zenuwschade veroorzaken. Dit kan de manier waarop u pijn, koude, warmte en druk (gevoelszenuwen) ervaart, beïnvloeden.²³

Andere zenuwen die kunnen worden beïnvloed zijn de spierzenuwen die helpen bewegen (motorische zenuwen), en zenuwen die de bloeddruk, vertering, hartslag, temperatuur en het plassen controleren (autonome zenuwen).²³

Om uzelf te helpen beschermen, kunt u de volgende voorzorgsmaatregelen treffen:

• Verminder uw kans op vallen door tapijten of andere hindernissen waarover u kan vallen te verwijderen ²³
• Sta langzaam op na het zitten of neerliggen, in het bijzonder als u zich duizelig voelt²³
• Installeer leuningen op de muren en in de badkamer zodat u ze kunt vasthouden om uw evenwicht te bewaren. Plaats een antislipmat in de douche of het bad²³
• Bescherm uzelf tegen brandwonden in de keuken door pannenlapjes te gebruiken en wees voorzichtig met messen en andere scherpe voorwerpen²³
• Draag zowel binnen als buiten schoenen om uw voeten te beschermen;²³ controleer elke dag uw armen, handen, benen en voeten op snijwonden²³
• Wanneer het koud is, draag warme kledij om uw handen en voeten te beschermen²³
• Doe het rustig aan en gun uzelf meer tijd om dingen te doen²³

Kanker en chemotherapie kunnen pijn veroorzaken.²⁴

Pijn is niet iets dat u “maar moet verdragen”; het kan tussenkomen in uw herstelproces door uw slaap te verstoren, uw immuunsysteem te onderdrukken en uw stemming te beïnvloeden.²⁴ Pijncontrole is een belangrijk deel van uw behandelplan.²⁴

Manieren om uw pijn te beheersen zijn:

• Uw pijn te volgen door het in een “logboek” neer te schrijven²⁴
  • Registreer waar de pijn zich bevindt, welke activiteiten de pijn veroorzaken en wanneer de pijn start
  • Geef een score voor de pijn op een schaal van 1 tot 10 en noteer wat de pijn beter of erger maakt
  • Neem uw “logboek” mee naar uw volgende afspraak met uw arts²⁴
• Neem voorgeschreven pijnstillers zoals aangewezen
  • Wacht niet tot de pijn ondraaglijk wordt om uw medicatie te nemen en stop niet met uw pijnstillers tenzij uw arts u dit zegt
  • Vertel uw arts of verpleegkundige wanneer uw pijnstillers niet langer lijken te helpen of snel hun werking lijken te verliezen²⁴
• Praat met een pijnspecialist²⁴
• Praat met uw arts of verpleegkundige over massagetherapie, acupunctuur, biofeedback, hypnose of fysiotherapie^24,25

Seksuele relaties en vruchtbaarheid zijn belangrijke onderwerpen en voordat u begint met chemotherapie moet u begrijpen hoe chemotherapie uw vruchtbaarheid en uw seksleven kunnen beïnvloeden.^26,27

Bij mannen kan chemotherapie de testosterongehaltes en seksuele interesse verlagen;²⁶ bij vrouwen kan chemotherapie leiden tot een premature menopauze en mogelijk tot onvruchtbaarheid.²⁷

Het is belangrijk dat u geïnformeerde beslissingen maakt ten opzichte van de impact van chemotherapie op seksualiteit en vruchtbaarheid.

• Controleer bij uw arts of verpleegkundige of het oké is voor u om seksueel actief te zijn tijdens chemotherapie²⁶
• Mannen moeten condooms gebruiken tijdens de behandelperiode omdat sommige sporen van geneesmiddelen kunnen worden gevonden in sperma²⁶
• Vrouwen moeten anticonceptie gebruiken tijdens chemotherapie en tot ten minste 6 maanden na het einde van de chemotherapiebehandeling omdat chemotherapiegeneesmiddelen hun eicellen kunnen beschadigen^26-28
• Bespreek mogelijke vruchtbaarheidsproblemen met uw arts voordat u begint met chemotherapie, en wanneer de kans bestaat dat de behandeling leidt tot onvruchtbaarheid, bekijk de mogelijkheden die beschikbaar zijn voor als u later kinderen zou willen hebben^26,27
  • Mannen kunnen eventueel sperma bewaren door middel van methodes zoals cryopreservatie (spermabank) of testiculaire spermaextractie²⁶
  • Vrouwen kunnen eventueel eicellen bewaren door methodes zoals de eierstokweefselbank of eicelbank²⁷

Chemotherapie kan de snelgroeiende huid- en nagelcellen beschadigen wat leidt tot droge, jeukende en schilferende huid (pruritus) en beschadigde nagels.²⁹

Neem de volgende voorzorgsmaatregelen om infecties te voorkomen, uw huid te beschermen en jeuk te verminderen:

• Gebruik milde zepen die zacht zijn voor uw huid²⁹
  • Vraag uw arts of verpleegkundige om geschikte lotions en zepen aan te bevelen en vraag welke producten u beter mijdt
• Bescherm uw huid door middel van lotions of antibiotica zoals aanbevolen door uw verpleegkundige of arts²⁶
• Vermijd het scheren van zones die pijnlijk aanvoelen²⁹
• Wanneer u naar buiten gaat, gebruik zonnecrème en lippenbalsem en draag losse kledij en een hoed met een brede rand om u te beschermen tegen de zon²⁹
• Om droge, jeukende huid te vermijden
  • Neem douches of baden in lauw water en gebruik lotion op de huid wanneer ze nog lichtjes vochtig is²⁹
  • Hou uw huis koel en vochtig²⁹
  • Gebruik geen cosmetische producten die alcohol of parfum bevatten²⁹
• Eet gezond en drink veel vloeistof om uw huid te helpen vochtig te blijven²⁹
• Help uw nagels te beschermen door handschoenen te dragen wanneer u de was doet, in de tuin werkt of het huis kuist; hou uw nagels kort²⁹

Studies hebben aangetoond dat tot 50% van de patiënten die chemotherapie krijgen slaapgebonden problemen hebben. Dit kan zijn omwille van stress, bijwerkingen van de behandeling of lange ziekenhuisverblijven.³⁰

De volgende stappen kunnen u helpen om beter te slapen:

• Spreek met uw arts over mogelijke behandelingen om bijwerkingen te helpen verlichten zoals bv. urineblaas- of gastro-intestinale problemen die de slaap verstoren³⁰
• Vraag uw arts naar cognitieve gedragstherapie (ook gekend als CGT) die volgens veel mensen helpt bij het ontspannen, en positieve gedachten over en vertrouwen in slaap stimuleert³⁰
• Volg een routine: ga enkel naar bed wanneer u slaperig bent en sta op wanneer u niet kunt inslapen. Ga pas terug naar bed wanneer u opnieuw slaperig bent³⁰
• Vermijd te veel drinken of eten voor het slapengaan; sport niet in de uren voor het slapengaan²⁷
• Vraag uw arts of voorgeschreven slaapmiddelen nuttig kunnen zijn voor u³⁰

Chemotherapie kan de cellen in de nieren en urineblaas beschadigen waardoor de kans op urineblaasinfecties verhoogt.²⁷ Veranderingen in de urine, zoals de kleur of geur, zijn normaal.³¹

Om te helpen urineblaasinfecties te voorkomen:

• Drink elke dag ten minste 8 bekers vloeistof en vermijd cafeïne, alcoholische dranken, roken en gekruid voedsel. Al deze zaken kunnen de urineblaasproblemen verergeren³¹
• Vraag uw arts of verpleegkundige hoe u uw risico op het ontwikkelen van een urineblaasinfectie kunt verlagen; het advies omvat vaak regelmatiger te plassen, losse broeken en katoenen ondergoed te dragen en douches te nemen in plaats van baden³¹